Ο Κούρος της Κέρκυρας: από τα σημαντικά εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Κέρκυρας

Εμφανίσεις:

Ημ / νία: 23.06.20

Ένα από τα πιο σημαντικά εκθέματα του ανακαινισμένου πλέον αρχαιολογικού Μουσείου της Κέρκυρας, που αξίζει κανείς να προσέξει ιδιαίτερα κατά την επίσκεψη του εκεί, είναι αναμφισβήτητα ο πανέμορφος μαρμάρινος κορμός του αρχαϊκού κούρου.  

Αποτελεί μοναδικό εύρημα, όχι μόνο για το χώρο του νησιού, αλλά και για το χώρο της ΒΔ Ελλάδος και της Θεσσαλίας, με εξαίρεση τους δυο κούρους του Ακτίου, που βρέθηκαν το 1867 από το Γάλλο  πρόξενο  στα Γιάννενα Φρανσουά Νοέλ Σαμπουαζώ και τους έστειλε κατευθείαν στο Λούβρο. 

Ο κούρος της Κέρκυρας χρονολογείται στο 530 π. Χ. και είναι κατασκευασμένος από   κατάλευκο και λαμπερό μάρμαρο της Πάρου, σύμφωνα με ανάλυση που έγινε στο «Δημόκριτο». Ο μεγάλος χρόνος όμως, που η κερκυραϊκή  γη τον κράτησε στοργικά   στα σπλάχνα της, άφησε στην επιφάνεια του κάποια μελανά σημάδια, περισσότερα στην οπίσθια πλευρά του.

Λείπουν, δυστυχώς, τα άκρα και το κεφάλι του, από τη βάση του λαιμού, χωρίς όμως οι ελλείψεις αυτές να μειώνουν την απαράμιλλη ομορφιά του και τη μεγάλη αρχαιολογική αξία του.   

 Το  σωζόμενο  ύψος του κορμού είναι 0,855μ. Ο κούρος ολόκληρος,  με βάση τον Αιγυπτιακό κανόνα, υπολογίζεται πως είχε ύψος 1,45-1,50μ., περίπου, λίγο μικρότερο δηλαδή από το φυσιολογικό μέγεθος ενός εφήβου εκείνης της εποχής.

Μετά και την προσεκτική αφαίρεση των αλάτων της επιφάνειας του  από τον κ. Καρδάμη, πλέον εξειδικευμένο τεχνίτη λίθου της Ακρόπολης, ο οποίος  με δεξιοτεχνία, ευλαβική υπομονή και κυρίως με αγάπη, έσκυψε πάνω του επί μεγάλο διάστημα, μπορούμε να πούμε  πως οι αιώνες που  πέρασαν  μας  παρέδωσαν τον κούρο πανέμορφο και σε εξαιρετική διατήρηση.   Αποκαλύφθηκαν έτσι η τρυφερή και λειασμένη επιδερμίδα του και οι άριστες αναλογίες της ανατομίας  του σώματος του, οι οποίες δηλώνονται πλαστικά  με απαλές καμπύλες. Το σώμα με τους σφιχτούς και καλογυμνασμένους μύες και τον πλήρη σχηματισμό των ανατομικών λεπτομερειών  ταιριάζει στο στιβαρό κορμί ενός έφηβου, που ο δεξιοτέχνης γλύπτης διαιώνισε στο μάρμαρο τη λαμπερή ομορφιά του. Μια αμυδρότατη κλίση της κάτω άκρης της σπονδυλικής στήλης πίσω και προς αριστερά  τονίζει τη «  λανθάνουσα κίνηση »  που υπάρχει στα αγάλματα των κούρων και προοιωνίζει την «χαριέστατη κίνηση» των αγαλμάτων της κλασικής εποχής. Ο   κούρος μας, ως περίοπτο  γλυπτό, ήταν προορισμένος να  είναι  ορατός  από παντού, και γι’ αυτό το λόγο και η πίσω  πλευρά είναι εξίσου λειασμένη και φροντισμένη με την πρόσθια από τον ιδιαίτερα χαρισματικό γλύπτη του. 

Από το, χωρίς αμφιβολία, όμορφο κεφάλι του απέμειναν  μόνο  από την   κόμμωση οι  δυο  λεπτοί κυματιστοί  βόστρυχοι (μπούκλες),  που απλώνονται μαλακά μπροστά στο στήθος, ένας από κάθε πλευρά, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που του προσδίδει και τη σπανιότητά του στο χώρο της περίοπτης αρχαϊκής γλυπτικής και την απόδοση του στον θεό Απόλλωνα.  Στον αυχένα πίσω και ανάμεσα στους ώμους σώζεται το κάτω μέρος  του όγκου των μαλλιών που δηλώνεται με οριζόντιους κυματισμούς  σε   χαμηλό   ανάγλυφο και με παράλληλες καμπυλόγραμμες αυλακώσεις. Οι κυματισμοί αυτοί των μαλλιών με  στρογγυλεμένο περίγραμμα,  στενεύουν σταδιακά προς τα κάτω,  σχηματίζοντας  αρμονικό, γλωσσοειδές  πέρας.

Ο κούρος της Κέρκυρας, ύστερα από 2.550 χρόνια περίπου, ήρθε στο φως ένα ωραίο πρωινό της 24ης Ιουλίου 1992, και σε βάθος 2,70 μ., από την αρχαιολογικη σκαπανη της πρώην  Η΄ Ε.Π.Κ.Α., με υπεύθυνη τη γράφουσα,   σε σωστική ανασκαφή οικοπέδου, δίπλα στο μοναστήρι της Παναγίας της Κασσωπίτρας στη χερσόνησο του Κανονιού, περιοχή που κατά καιρούς και παλαιοτέρα είχαν βρεθεί σκόρπια πολλά και σημαντικά αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη (κιονόκρανα, κίονες κ.α.). 

 Με βάση:  α) το συγκεκριμένο τοπογραφικό σημείο που βρίσκεται στο μυχό του Υλλαϊκού λιμανιού β) τα αρχιτεκτονικά συνευρήματα της περιοχής και γ) τη σπανιότητα του ευρήματος με τη μοναδικότητά της κόμμωσης, ο κούρος μας προσδίδει άλλες διαστάσεις στο μεγάλο θέμα της θρησκείας των αρχαίων κερκυραίων και σηματοδοτεί την άγνωστη μέχρι τώρα μεγάλη λατρεία του Απόλλωνα και στην Κέρκυρα. Η λατρεία αυτού του μεγάλου θεού υπήρχε στη μητρόπολη Κόρινθο και λατρεύονταν κατεξοχήν με κάθε λαμπρότητα εκεί, αντίστοιχα ακριβώς  με τη λατρεία της αδελφής του Αρτέμιδος,  που απολάμβανε τις τιμές της στο επίσης μεγάλο ιερό της στην Κέρκυρα, από το οποίο προέρχεται το  γνωστό μας αέτωμα της Γοργούς -  Αρτέμιδος. Είναι γνωστό ότι από τη μεγάλη  αυτή  μητρόπολη οι κυριότερες λατρείες μεταφέρθηκαν και στις  αποικίες της.         

Η ταύτισή του ιερού με τη λατρεία του  Απόλλωνα Αγιυέα, προστάτη των αποίκων, που άνοιγαν τα πανιά τους  για καινούργιες πατρίδες, είναι πολύ πιθανή, καθώς δίπλα στον κούρο βρέθηκε ο λίθινος «βαίτυλος», δηλαδή ένα τμήμα κίονα που καταλήγει επάνω σε μυτερή άκρη, στηριγμένο σε λίθινη βάση, («κίων εις οξύ λήγων»), χαρακτηριστικό σύμβολο της λατρείας του συγκεκριμένου θεού.  Ο Απόλλωνας με αυτή την ιδιότητα του  οικιστή  θεού  απολάμβανε  τη  λατρεία   και  τις τιμές τους στις καινούργιες πατρίδες τους,   κυρίως στις μεγάλες αποικίες της Κορίνθου, όπως στην Αμβρακία (αρχαία Άρτα),   που έκοβε νομίσματα με το βαίτυλο  και στην Απολλωνία (ακτές σημερινής Αλβανίας), που υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον  Απόλλωνα Αγιυέα με το συμβολικό λίθινο βαίτυλο. Δεν θα έπρεπε λοιπόν η συγκεκριμένη λατρεία του θεού Απόλλωνα να έλειπε από την   Κέρκυρα, καθώς αυτή είναι γνωστό ότι αποτελούσε τη μεγαλύτερη αποικία της Κορίνθου.    

 Ο Κούρος  αποτελεί  ένα αδιάσειστο  τεκμήριο  – ευλαβικό αφιέρωμα  στο μεγάλο αυτό ιερό του Απόλλωνα Αγιυέα, και απεικόνιση του ίδιου του θεού.  Με την εύρεση του κούρου δικαιώθηκαν  οι  ελπίδες  του  μεγάλου  ερευνητή της Κέρκυρας  Γ. Δοντά, που είχε υποθέσει ότι η Κέρκυρα, «η πρωτοκόρη της αφνειού Κορίνθου», μία  από  τις πιο σημαντικές εμπορικές και ναυτικές πόλεις   της   αρχαϊκής Ελλάδας,  «οπωσδήποτε θα έπρεπε  να  είχε στολιστεί με πολλά  και σπουδαία έργα τέχνης», όπως είναι ο κούρος μας.

Όσον αφορά το εργαστήριο παραγωγής του, με βάση το υλικό και την τεχνοτροπία,  και μετά από σχετικές συγκρίσεις, καταλήγουμε με αρκετές πιθανότητες, πως  ο  κούρος  της   Κέρκυρας  δεν είναι παραγωγή ντόπιου εργαστηρίου, αλλά  κορινθιακού, επηρεασμένου βαθιά από τα νησιωτικά πρότυπα της Πάρου και της Νάξου που είχαν τότε μεγάλη παραγωγή και διακίνηση. Αν υπήρχε ντόπιο εργαστήριο γλυπτικής στην Κέρκυρα στα αρχαϊκά χρόνια, όπως υποστηρίζουν κάποιοι μελετητές, θα είχαν βρεθεί και άλλα σχετικά έργα τέχνης σμιλευμένα από μάρμαρο και στο, κατά τα άλλα, πλουσιότατο αρχαϊκό νεκροταφείο της Γαρίτσας, και θα είχε βρεθεί τουλάχιστον ένας μαρμάρινος ταφικός κούρος ως επιτύμβιος, καθώς επίσης   θα είχε μνημονευτεί ένας τουλάχιστον κερκυραίος γλύπτης.

Τέλος, εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η τοποθέτηση του Κούρου της Κέρκυρας στο συγκεκριμένο σημείο του ανακαινισθέντος αρχαιολογικού μουσείου με την οπίσθια  πλευρά  του στον τοίχο, μειώνει και υποτιμά την αξία του ευρήματος, καθώς η εξαιρετικά σμιλευμένη αυτή πλευρά με την κόμμωση δεν είναι πλήρως ορατή στο θεατή, παρότι, ως άγαλμα, κατασκευάστηκε για να είναι περίοπτο. Επί πλέον στο διαδραστικό video που υπάρχει στον ίδιο χώρο για τις λατρείες στην Κέρκυρα δεν αναφέρεται καθόλου η λατρεία του   Απόλλωνα Αγυιέα,  μεγάλου Θεού της Κορίνθου και της μεγαλύτερης   αποικίας της Κέρκυρας, τεκμήριο  της οποίας αποτελεί ο πανέμορφος Κούρος με το συμβολικό βαίτυλο.

Σύνταξη: Κατερίνας Κάντα –Κίτσου, Αρχαιολόγος,  Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων

 Βιβλιογραφία:

Katerina Kanta-Kitsou, Der Kouros von Kerkyra, Athenische Mitteillungen, III, 1996, σ. 79-107, πίν. 11-18.     

Κατερίνα Κάντα – Κίτσου,     Ο κούρος της Κέρκυρας : Α΄ Αρχαιολογική Σύνοδος Νότιας και Δυτικής Ελλάδος 1996, Πρακτικά, σελ. 579-604

Κατερίνα Κάντα – Κίτσου, Η λατρεία του Απόλλωνα Αγιυέα στην Κέρκυρα, Ανακοίνωση το Στ΄ Πανιόνιο Συνέδριο (Ζάκυνθος, Σεπτέμβρης 1997) Πρακτικά, Α΄ Τόμος,  Θεσσαλονίκη 1997,  σελ. 165-183. 

Κατερίνα Κάντα – Κίτσου,  Η λατρεία του Απόλλωνα Αγιυέα στην Κέρκυρα, «KAΛΛΙΣΤΕΥΜΑ», Μελέτες προς τιμήν της κ. Όλγας  Τζάχου – Αλεξανδρή, εκδόσεις  ICOM  (Αθήνα 2001), σελ. 439 – 460. 

Κατερίνα Κάντα – Κίτσου, Η παρουσία μαρμάρου στην αρχαϊκή γλυπτική της Κέρκυρας  «ΠΑΡΙΑ ΛΙΘΟΣ», Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων  (Πάρος 2-5 Οκτωβρίου 1997), Αθήνα 2000, σελ. 391-398