Η φονική πανώλη στο Μαραθιά το 1816, η πυρπόληση του χωριού και τα μέτρα στην Κέρκυρα

Εμφανίσεις:

Ημ / νία: 23.03.20

Στο Μαραθιά της Νότιας Κέρκυρας φάνηκαν τα πρώτα κρούσματα της φονικής πανώλης στις 30 Νοεμβρίου 1816 και η αιτία της μετάδοσης της μολυσματικής ασθένειας ήταν πιθανόν από  μεταφορά εμπορευμάτων και ανθρώπων από την Ήπειρο όπως ανέφεραν.

Ο Τζέιμς Κάμπελ και οι άλλοι αξιωματικοί παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης στη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων ανακοινώνουν την ύπαρξη πανδημίας και παίρνει αυστηρά μέτρα για την αποτελεσματική προστασία του νησιού μέσα στα οποία ήταν και ότι η ανυπακοή σε αυτά θα τιμωρούταν μέχρι και σε θάνατο. Στις 27 Δεκέμβρη ορίζεται Επιτροπή της Δημόσιας Υγείας για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση.  Μέχρι τη λήξη της θητείας του Cambell, στα μέσα Φλεβάρη του 1816, εκδίδονται είκοσι διαταγές με απαραίτητα μέτρα και πληροφορίες.

Από τα μέτρα αυτά που έλαβαν ήταν η πυρπόληση του χωριού Μαραθιά και οι κάτοικοι των μολυσματικών περιοχών απαγορεύτηκε να έχουν επικοινωνία με κατοίκους άλλων χωριών. 

Η ποινή για τους ανυπάκουους ήταν η πυρπόληση του σπιτιού, του μαγαζιού ακόμη και ολόκληρου χωριού – αν οι παραβάτες ήσαν αρκετοί.

Στις 27 Δεκέμβρη ο Μαραθιάς μετράει ήδη 3 νεκρούς και ο Χλωμός 2, καθώς η αρρώστια εμφανίζεται  εκεί από τις 26.

«Επειδή το κολλητικόν Πάθος, το οποίον με το χθεσινόν μας Προκήρυγμα εδημοσιεύσαμεν, και το οποίο επρωτοφάνη εις το Χωρίον Μαραθιά, το εις την περιοχή του Λευκίμου… δια τούτο η Τελεσιουργός Διοίηκησις, επειδή εγνώρισε πολλά αναγκαία εις τούτο μια προφύλαξιν της Κοινής Υγείας, επρόσταξεν αμέσως να καύσωσι το αυτό Χωρίον». Η παραπάνω εντολή δόθηκε από τον Κυβερνήτη της Κέρκυρας στις 27 Δεκεμβρίου του 1815, Στρατάρχη Τζέιμς Κάμπελ. 

Το χωριό Μαραθιά  χτισμένο στη κορυφή ενός κατάφυτου λόφου από ελαιόδεντρα,  υπέστη ουσιαστικά μια ολοκληρωτική καταστροφή από την επιδημία και εξολόθρευσε κυριολεκτικά τον πληθυσμό του. Οι εναπομείναντες κάτοικοι κατέφυγαν πιο χαμηλά και στη θέση του παλιού χωριού βρίσκονται ερείπια σπιτιών, το νεκροταφείο και η μικρή εκκλησία της Παναγίας της Λαμποβίτισσας που για χάρη της γίνεται κάθε χρονιά και το τελευταίο πανηγύρι της Κέρκυρας στην μικρή πλατεία του χωριού στις 8 Σεπτεμβρίου.

Τρεις μέρες μετά το διάταγμα του Κάμπελ, στις 30 Δεκεμβρίου συγκροτήθηκε ειδικό οκταμελές στρατοδικείο, με έδρα τη Μεσογγή, που εκδίκαζε τις παραβάσεις σχετικά με τις απαγορεύσεις που είχαν επιβληθεί για τον λοιμό. Η εντολή ήταν η προσαγωγή των παραβατών στο στρατοδικείο και σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις υπήρχε εξουσιοδότηση για επί τόπου τουφεκισμό των παραβατών.

Η πόλη διαιρείται σε 7 τμήματα για να ελέγχεται καλύτερα από ισάριθμες υγειονομικές επιτροπές. Γιατρός και χειρούργος επισκέπτονται καθημερινά όλα τα σπίτια και αναφέρουνν τις περιπτώσεις ασθενείας. Οι αρχηγοί των οικογενειών είναι υποχρεωμένοι να έχουν στην πόρτα του σπιτιού ονομαστική κατάσταση των μελών της οικογένειας και σε περίπτωση ασθένειας να αναφέρουν την περίπτωση στην Επιτροπή εντός ημιώρου. Η Υψηλή Αστυνομία αριθμεί όλα τα σπίτια ώστε να διευκολυνθεί το έργο της Επιτροπής. Για τα προάστεια, οι αναφορές παραδίνονται στην Πόρτα Ριάλα και απολυμαίνονται πριν προωθηθούν στην Επιτροπή.

Στις 28 Δεκέμβρη η μολυσμένη περιοχή κυκλώνεται από στρατιωτική δύναμη ώστε να γίνει αποτελεσματικότερη η απαγόρευση της ελευθεροκοινωνίας, ενώ γίνεται σύσταση για συνέχιση των εργασιών σε πόλη και εξοχή. Διπλή σειρά στρατιωτών τοποθετείται στις όχθες του ποταμού της Λευκίμμης.

Στις 30 Δεκέμβρη συγκροτείται ειδικό 8μελές στρατοδικείο  που εγκαθίσταται στη Μεσογγή για  να εκδικάζει παραβάσεις σχετικές με το λοιμό. Οι στρατιώτες διατάσσονται να τουφεκίζουν επί τόπου τους παραβάτες των περιορισμών ή να τους προσάγουν στο στρατοδικείο.

Αρχές του 1816

Στις 8 Γενάρη αποφασίζεται η δημιουργία δύο λοιμοκαθαρτηρίων στην Αγία Τριάδα Αργυράδων και στο Χλωμό. Σημειώνεται ότι τα υγειονομικά μέτρα της εποχής είναι τα χρησιμοποιούμενα ήδη επί αιώνες.

Σύντομα το θανατικό απλώνεται στο Περιβόλι, Ρουμανάδες και Αργυράδες, όπου δημιουργούνται λαζαρέττα. Πρόκειται για μια περιοχή με έκταση 6 τετραγωνικών μιλίων και πληθυσμό 2.300 κατοίκων. Τότε αναφέρεται για πρώτη φορά η νόσος ως Πανώλης.

Με νέες διαταγές λαμβάνονται στα χωριά μέτρα ελέγχου παρόμοια με τη πόλης, κλείνουν ναοί και κοινόχρηστοι χώροι, ελέγχονται τα αποθέματα τροφίμων και λαμβάνεται φροντίδα ώστε κάθε οικογένεια να έχει τα απαραίτητα. Επί ποινή θανάτου έπρεπε να αναφέρεται η παραμικρή αδιαθεσία κατοίκων και να μεταφέρονται στα λοιμοκαθαρτήρια. Διατάσσεται η θανάτωση όλων των μικρών ζώων και τα μεγάλα να απομακρυνθούν από τις κατοικημένες περιοχές. Στις 16 Γενάρη το λοιμοκαθαρτήριο της Αγίας Τριάδας είναι έτοιμο ενώ απαγορεύονται όλες οι αποκριάτικες εκδηλώσεις.

Στις 17 Γενάρη λαμβάνονται αυστηρότερα μέτρα ελέγχου, ώστε να μην υπάρξουν κρούσματα στην πόλη, με κύρια αναφορά στην Πόρτα Ριάλα που εκείνη την εποχή είναι το βασικό σημείο αγοράς αγροτικών προϊόντων. Οι υγειονομικές αρχές αφήνουν ανοικτές μόνο δύο από τις πύλες της πόλης κατασκευάζοντας μπροστά τους περιφράγματα με σειρές πασάλων. Το εμπόριο και οι αγοραπωλησίες ανάμεσα στους κατοίκους των προαστείων και των χωριών από τη μία πλευρά  και της πόλης από την άλλη, γίνονται πάνω από τη σειρά των περιφραγμάτων, χωρίς να επιτρέπεται στους κατοίκους της πόλης να περάσουν προς την έξω πλευρά και στους κατοίκους της εξοχής το αντίθετο.

Τα είδη που πουλούν οι χωρικοί προέρχονται από τις περιοχές του νησιού που δεν είναι μολυσμένες και το εμπόριο διεξάγεται υπό την επίβλεψη των υγειονομικών αρχών  όλη την ημέρα, κοντά στα περιφράγματα. Κρέας, ψάρι, κρασί, λάδι, χόρτα και οπωρικά που προέρχονται από την εξοχή, καθαρίζονται με βρέξιμο με νερό. Οι ανταλλαγές αρχίζουν στις 8 το πρωί με την ύψωση μιας κίτρινης σημαίας και σταματούν με τη δύση του Ήλιου και την υποστολή της σημαίας. Πολίτες που πλησιάζουν τα περιφράγματα και δεν σταματούν στην εντολή της φρουράς, τουφεκίζονται.

Αμοιβή 20 ταλλήρων θεσπίζεται για όποιον καταγγέλει οποιονδήποτε παραβάτη και 1000 για όποιον αποκαλύψει τον τρόπο διάδοσης του λοιμού προσωπικά στον αρχηγό της Αστυνομίας. Οι υπεύθυνοι για τη διάδοση θα θανατώνονταν και η περιουσία τους θα δημεύονταν υπέρ των παθόντων  Τα μέτρα δείχνουν ότι η ασθένεια ήταν σε έξαρση, παρά τις επίσημες ανακοινώσεις για το αντίθετο.

Στα τέλη του Γενάρη φθάνει στην Κέρκυρα η είδηση για εμφάνιση λοιμού στο γειτονικό Bari με αποτέλεσμα να ενταθούν τα προστατευτικά μέτρα. Στις 21 Γενάρη, στο λαζαρέττο της Αγίας Τριάδας υπάρχουν 25 ασθενείς με βεβαιωμένη τη νόσο και 33 ύποπτοι, ενώ στο λαζαρέττο του Χλωμού 7 και 24 άτομα αντίστοιχα. Δεν αναφέρεται αριθμός νεκρών, τακτική που ακολουθήθηκε σε όλη τη θητεία του Campbell. Η αλληλογραφία παραδίνεται κάθε Πέμπτη και Κυριακή στο Ποτάμι, στην Υγειονομική Επιτροπή όπου και απολυμαίνεται με υποκαπνισμό.

Στις 25 Γενάρη η νόσος απλώνεται στους Αναπλάδες και τους Αγίους Θεοδώρους και στις 27 Γενάρη στον Άγιο Δημήτριο ο οποίος κυκλώθηκε αμέσως από στρατό και οι προσβληθέντες μεταφέρονται στο λοιμοκαθαρτήριο του Χλωμού. Πρόσθετα μέτρα λαμβάνονται στις 5 Φλεβάρη. Σύμφωνα με αυτά, τα μεγάλα ζώα που πεθαίνουν πρέπει να θάβονται σε βάθος 2 οργυιών και τα μικρά και τα πουλιά σε μία οργυιά, ενώ απαγορεύεται να πυροβολούν ενάντια στα γεράκια ή τα κοράκια ή ακόμα και να έχουν σπίτι φτερά των πουλιών αυτών.

Ένας άγγλος στρατιώτης εκτελέστηκε για καταστρατήγηση των υγειονομικών διατάξεων, ενώ ο Θεόδωρος  Καλογερόπουλος από τους Αναπλάδες καταδικάστηκε αλλά απέφυγε το θάνατο την τελευταία στιγμή.

Άφιξη του Μαίτλαντ – Νέα φάση της επιδημίας

      Στις 17 Φλεβάρη 1816 τη διοίκηση των νησιών αναλαμβάνει ο αρμοστής Θωμάς Μαίτλαντ, ο οποίος ενημερώνεται για την κατάσταση και στις 26 ανακοινώνει ότι:

1)     Η αρρώστεια είναι οπωσδήποτε πανώλη και θα αντιμετωπιστεί με διαφορετικές μεθόδους από τις παραδοσιακές.

2)     Μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι φανερό ότι παρά τις προσπάθειες το κακό αυξήθηκε.

3)     Η διπλή περίφραξη της μολυσμένης περιοχής δεν είναι απόλυτα ασφαλής.

Τότε ανακοινώνεται για πρώτη φορά ότι οι νεκροί φτάνουν τους 257, οι μολυσμένοι στα λοιμοκαθαρτήρια τους 59 και οι ύποπτοι μόλυνσης τους 269. Οι νεκροί θάβονται σε ομαδικούς τάφους με την στερεότυπη επιγραφή «Τάφος πανουκλιασμένων. Απέχεσθε», κάποιοι από τους οποίους σώζονται ως σήμερα: Στο Χλωμό (ι.ν. Παντοκράτορα), Αργυράδες (ι.ν. αγίου Σπυρίδωνος Παλαιοχωρίτη και Νεοχωρίτη) και στο Περιβόλι. Προτροπές προς τους κατοίκους να συμμορφώνονται με τις υγειονομικές διατάξεις έκανε επανειλημμένα και η Εκκλησία.

Από τα μέσα Μάρτη ο λοιμός αρχίζει να υποχωρεί και στις 24 Απρίλη, προκήρυξη του Αρμοστή αναφέρει ότι για 40 μέρες δεν υπάρχει νέο κρούσμα και αρχίζει σταδιακή χαλάρωση των μέτρων.

Στις 18 Μάη νέα ανακοίνωση του Μαίτλαντ αναφέρει εξάλειψη της νόσου και έναρξη ελευθεροκοινωνίας μεταξύ των χωριών της περιοχής, αφού όσοι γύρισαν από τα λοιμοκαθαρτήρια είχαν συμπληρώσει 15νθήμερο περιορισμό. Αναφέρει επίσης ολοκλήρωση της απολύμανσης μαγαζιών, σπιτιών, εκκλησιών και κοινοχρήστων χώρων και των αντικειμένων που είχαν μεταφερθεί στο λοιμοκαθαρτήριο του Κάμπου.

Είναι αξιοσημείωτο ότι επειδή ο Μαίτλαντ δεν βρίσκει προθυμία στους ντόπιους για την απολύμανση των σπιτιών των πασχόντων, απευθύνεται στη Μάλτα, από όπου του στέλνουν εθελοντές βαρυποινίτες. Αυτοί αναλαμβάνουν την απολύμανση με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή τους αν επιβιώσουν. Από τους 64 κατάδικους που βοήθησαν στο έργο αυτό, τελικά μόνο 14 επέζησαν.

Στις 25 Μάη επιτρέπεται η μετάβαση λευκιμιωτών στην πόλη αφού εφοδιαστούν με ειδική άδεια από την Υψηλή Αστυνομία.

Στις 8 Ιούνη ανακοινώνεται ότι επί 80 μέρες δεν υπάρχουν κρούσματα και η Αστυνομία επιτρέπει την εισαγωγή αγροτικών προϊόντων από την εξοχή στην πόλη.

Η κατάπαυση της επιδημίας γιορτάζεται στις 17 Ιουνίου με δοξολογίες σε όλες τις εκκλησίες και πραγματοποίηση Giostra στη Σπιανάδα, ενώ η Γερουσία αποφασίζει λιτανεία του Αγίου κάθε χρόνο στις 27 Ιούλη. Η λιτανεία τελέστηκε και τα δύο επόμενα χρόνια 1817, 1818 και μετά συγχωνεύτηκε με αυτή της 11ης Αυγούστου. 

Πηγή: corfuhistory.eu

Γιώργος Ζούμπος, Κ.Π.Ε. Λευκίμμης, Κυριακή 4 Μάη 2014