H Λιάνα Βραχλιώτη γράφει για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Μητσιάλη

Με αφορμή το βραβευμένο με το κρατικό βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος 2015

βιβλίου της Αλεξάνδρας Μητσιάλη

«Θα σε σώσω ότι κι αν γίνει»

Εκδόσεις Παπαδόπουλος

Την Αλεξάνδρα Μητσιάλη, την γνώρισα το 1981, όταν επιστρέφοντας μετά τις σπουδές στην Κέρκυρα, εγκατασταθήκαμε απέναντι από το σπίτι της οικογένειας της, στον Ανεμόμυλο.

Η Αλεξάνδρα τότε ήταν έφηβη, στο γυμνάσιο, άντε ίσως και λύκειο κι εγώ νέα καθηγήτρια και μικρομάνα. Η κόρη μου ήταν δύο χρονών και το γιό μου δεν τον είχα ακόμα.

Η Αλεξάνδρα μεγάλωσε, σπούδασε φιλολογία στο ΑΠΘ, έγινε κι αυτή καθηγήτρια και μάνα και το 1998, εξέδωσε το πρώτο της βιβλίο. «θα σε μάθω να πετάς» εκδόσεις…..

Θαυμάζω τους ανθρώπους που σ΄ αυτή τη φάση της ζωής τους, καταφέρνουν να γράψουν. Ίσως γιατί το δικό μου πρώτο βιβλίο, γράφτηκε μόνο αφού είχα τελειώσει και με τα δύο μου παιδιά.

Όταν λοιπόν, το 2003 περίπου, βρίσκομαι κι εγώ με ένα μάτσο δικά μου χειρόγραφα στο χέρι, για πρώτη φορά, απευθύνθηκα στην έμπειρη Αλεξάνδρα, η οποία ήταν ενθαρρυντική.

Για μένα, η ενθάρρυνση εκείνης της στιγμής, ήταν πολύ σημαντική.

Και χαίρομαι που ήρθε η ώρα να την ευχαριστήσω και δημόσια γι αυτό.

Προχωρήσαμε και οι δυο.

Εγώ, συνταξιούχος πια, με εγγονή στην ηλικία της κόρης μου όταν πρωτογνώρισα την Αλεξάνδρα, περνώ  την ώρα μου γράφοντας.

Η Αλεξάνδρα, μάχιμη συνεχώς, να βάζει νέους στόχους και να τους πετυχαίνει. Το 2014, κυκλοφόρησε το 13ο βιβλίο της.

Έχω την αίσθηση πως οι ζωές μας, ακολουθούν την πορεία των νημάτων στον αργαλιό, πάνε κι έρχονται παράλληλα, ένα πάνω ένα κάτω και αντίστροφα . Υφαίνεται το ύφασμα της ζωής μας κι εμείς συναντιόμαστε κατά καιρούς, σε ένα κόμπο, σε μια διασταύρωση του σχεδίου που φτιάχνεται.

Και είναι όμορφα αυτά τα συναπαντήματα.

Ένα τέτοιο λοιπόν, έγινε μέσα στη θάλασσα, πέρσι το καλοκαίρι.

Κολυμπούσαμε και τη ρώτησα πότε θα τη δούμε στην Κέρκυρα ξανά, αφού η τελευταία φορά που έκανε παρουσίαση εδώ ήταν το     με τον δούρειο άνεμο.

« Πού να προλάβω», μου απαντάει.

Αλήθεια, πού να προλάβει με όλα αυτά που κάνει: Εργαζόμενη, τέλειωσε ένα μεταπτυχιακό, ξεκινάει ένα διδακτορικό, εκδίδει ένα περίπου βιβλίο το χρόνο, είναι μητέρα, σύζυγος, τελευταία μαζεύει και βραβεία!

Όμως εγώ, της απαντώ

‘Θα προλάβεις, ότι κι αν γίνει»

Και πρόλαβε!

Έτσι, αποφασιστικά, χωρίς διαπραγματεύσεις και αμφιβολίες, σχεδόν προστακτικά, μας δηλώνει και το βιβλίο της που παρουσιάζουμε σήμερα.

«Θα σε σώσω, ότι κι αν γίνει»

-Ποιος είσαι εσύ; Και ποιόν θα σώσεις;

Η πρώτη ερώτηση του υποψήφιου αναγνώστη, πριν ακόμα ανοίξει το βιβλίο.

Το ανοίγεις. Και βρίσκεσαι έξω από την Ελλάδα. Όχι μακριά. Δίπλα. Πολύ δίπλα. Να, δυο βήματα δρόμος. Μια γραμμή στο χάρτη, λίγες ώρες με το τραίνο, περισσότερες με τα πόδια.

Κι όμως, το σκηνικό που περιγράφει η συγγραφέας, απέχει έτη φωτός από τη ζωή μερικών.

Φτώχεια, εξαθλίωση. Χωριά αφημένα στην εγκατάλειψη. Εργοστάσια που στηρίζονται στα φτηνά, πάμφτηνα εργατικά χέρια. Εργάτες χωρίς δικαιώματα, χωρίς  μέτρα προστασίας της υγείας. Άνθρωποι σκουπίδια. Μάζες ρούχων που μόνο αν προσέξεις τη λάμψη των ματιών μπορείς να υποψιαστείς πως εκεί μέσα, υπάρχει άνθρωπος. Συνθήκες τραγικές. Που ένα πέσιμο, ένα απλό κάταγμα ποδιού, οδηγεί σε μόνιμη αναπηρία, καθώς το κόκαλο θρέφει μόνο του στραβά, όπως λάχει.  Χωρίς γιατρούς, ακτινογραφίες, γύψους και άλλες πολυτέλειες.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι άνθρωποι σκληραίνουν.

Άντρες χτυπημένοι από παντού, γίνονται μέθυσοι και με τη σειρά τους χτυπούν τους πιο αδύναμους από  αυτούς. Τις γυναίκες, τα παιδιά.

Γιαγιάδες που ποιος ξέρει τι τράβηξαν στα νιάτα τους, κακολογούν και υπονομεύουν τις νύφες τους.

Μανάδες και πατεράδες φεύγουν μέσα στη νύχτα για πέρα από τα σύνορα, χωρίς καν να φιλήσουν τα  παιδιά τους. Και χάνονται.

Τα παιδιά , πίσω με τις γιαγιάδες, δουλεύουν στα καπνοχώραφα.  Η ανάπηρη θα μπει σε ίδρυμα, όσο αυτό μπορεί να της προσφέρει ένα πιάτο φαγητό.

Μετά, ακόμα και αυτό, είναι πια πολυτέλεια.

Τελικά, μετά από κάθε αδιέξοδο, ακολουθεί ένα άλλο , χειρότερο. Πόσο βάθος μπορεί να έχει τελικά αυτό το πηγάδι;  Πού είναι το τέλος;  Πόσο ακόμα μπορεί να σκληρύνει ο άνθρωπος;

Οι ήρωες κατρακυλούν μέσα στο απύθμενο βάθος. Όλο και πιο βαθειά.

Και βλέπουμε γονείς, γιαγιάδες, θείες , να φτάνουν στο σημείο να προωθούν παιδιά, εγγόνια, ανίψια σε δουλέμπορους. Να τα πουλούν για κάποια λέβα.

Πώς γίνονται έτσι οι άνθρωποι; Γεννιούνται έτσι; Σκληροί, παραβάτες, κακοποιοί;

Το βιβλίο δεν αφήνει καμιά αμφιβολία.

Με την αφήγηση να πηγαίνει μια πίσω στο παρελθόν των ηρώων μια μπροστά στο σήμερα, δίνει στον αναγνώστη, ή μάλλον οδηγεί τον αναγνώστη να βγάλει το συμπέρασμα, πως δεν φταίνε τα γονίδια. Το περιβάλλον είναι ο ένοχος, η αιτία.

Ακραία φτώχεια. Νόμοι και δικαιώματα ανύπαρκτα. Προστασία καμιά από πουθενά.

Και ο άνθρωπος γυρνάει στη ζωώδη κατάσταση. Κι ας με συγχωρήσουν τα ζώα. Και το ένστικτο παίρνει ξανά το πάνω χέρι.

Επιβίωση με όποιο κόστος.

Διαβάζω ένα απόσπασμα σελ. 78

Αυτή είναι η πραγματικότητα που μας παρουσιάζει το βιβλίο.

Η βία, θα φέρει βία.

Η εξαθλίωση, μίσος.

Η ανάγκη επιβίωσης σκληράδα.

Κι όμως, κάπου μέσα σε αυτό το λασπερό, πυκνό σκοτάδι, υπάρχει μια χαραμάδα φωτός.

Οι κεντρικοί ήρωες του βιβλίου. Δυο ανήλικα παιδιά που αγαπιούνται.

Ένα αγόρι 17 χρονών που αποφασίζει να σώσει την αγαπημένη του, ότι κι αν γίνει. Ονειρεύεται να την πάρει, να φύγουν, ή να γυρίσουν πίσω, να το παλέψουν, να ζήσουν  καλύτερα, ανθρώπινα, να σπάσουν το φαύλο κύκλο της ζωής τους.

Προς αυτή την κατεύθυνση, στο βιβλίο υπάρχουν δυο από μηχανής θεοί.

Ο ένας, ένα βιβλίο. Συγκεκριμένα το  «ο άνθρωπος που γελάει» του  Βίκτορα Ουγκώ, που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη του πατέρα της συγγραφέως και αυτή  με τη σειρά της το έβαλε στα χέρια των ηρώων της.

Κι ένα βιβλίο, είναι ικανό να φέρει τον κόσμο τα πάνω κάτω. Αρκεί, για να ανάψει μια σπίθα στο σκοτάδι. Μια σπίθα από την οποία μπορεί να αρχίσει η αλυσιδωτή αντίδραση.

Η  συνειδητοποίηση:

« Δεν είμαι μόνος. Είμαστε μια οικογένεια ανθρώπων που σηκώνουν στις πλάτες τους τα βάρη της γης, γιατί από τύχη γεννηθήκαμε στην άλλη πλευρά των συνόρων, στη σκοτεινή πλευρά της ζωής.

Θα κινητοποιηθεί το μυαλό

«Κι αν ενωθούν, όλοι οι όμοιοι, που είμαστε πολλοί, να διεκδικήσουν τη θέση που τους ανήκει στον κόσμο;»

Κι ο προβληματισμός

«Να πάω κι εγώ μαζί τους; Ή να πάρω την κοπέλα μου, να φύγουμε, να κρυφτούμε, να παλέψουμε για την πάρτη μας;»

Ο δεύτερος από μηχανής Θεός, παρουσιάζεται μετά τα σύνορα.

Όταν τα δυο παιδιά αποβιβάζονται από το τρένο, μετά τη γραμμή του χάρτη.

Η μια, με το εμπόρευμα της λευκής σάρκας που θα διοχετευθεί στα φανάρια και τα πορνεία, ο άλλος κρυμμένος στο βαγόνι με τα σφαγμένα πουλερικά, με τον σουγιά στο χέρι και την απόφαση στο μυαλό, να τη σώσει ότι κι αν γίνει.

Εκεί, λοιπόν, στην άλλη μεριά των συνόρων, ο δεύτερος από μηχανής Θεός. Ένας νεαρός Έλληνας. Όχι ο αγαθότερος, ούτε ο αγνότερος.

Όμως, έχει κι αυτός γνωστούς και συγγενείς μετανάστες και ξέρει . Κι έτσι βοηθάει.

Γιατί η ιστορία μας, όσο σκληρή κι αν είναι, πρέπει να έχει καλό τέλος. Ας μην ξεχνάμε πως απευθύνεται σε εφήβους.

Αλλά και γιατί, όσο κι αν έχουμε σκληρύνει κι εμείς με τον καιρό ως κοινωνία, ναι, ακόμα μπορούν να συμβούν κι αυτά.

Πόσοι από εμάς, δεν νιώθουμε τουλάχιστον αμήχανα, όταν βλέπουμε τις στρατιές των παιδιών που κατά καιρούς ξεφουρνίζονται κανονικά, όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και σε μικρές πόλεις σαν τη δική μας;

Πόσοι δεν έχουμε βρεθεί στο δίλημμα πώς να αντιδράσουμε; Να βοηθήσουμε; Να μη βοηθήσουμε;

Συνήθως, ο προβληματισμός φτάνει μέχρι εκεί. Από κει και πέρα, καθένας τη δουλεία του και γρήγορα. Άντε, λίγο πιο κακόκεφοι, ίσως λίγο θυμωμένοι, όσοι καταλαβαίνουν πολύ καλά την αιτία αλλά νιώθουν μικροί ή ανήμποροι να αντιδράσουν.

Φοβάμαι πως είναι λίγοι, ως ελάχιστοι αυτοί που θα είχαν το σθένος να πάνε το θέμα παραπέρα.  Σε μια καταγγελία.  Ή σε ένα χέρι βοήθειας, σαν τον Έλληνα ήρωα της Αλεξάνδρας.

Είναι προφανές πως η Αλεξάνδρα παλεύει το happy end για το βιβλίο της. Όχι μόνο γιατί όπως είπαμε απευθύνεται σε εφήβους, αλλά γιατί και εκείνη , όπως όλοι μας το έχει ανάγκη.

Εγώ πάλι προσωπικά, δεν είμαι καθόλου σίγουρη αν οι ήρωες του θα ζήσουν καλά κι εμείς καλύτερα.

Πάντως, διαβάζοντας το βιβλίο, ίσως γίνουμε λίγο καλύτεροι . Κι αν γίνουμε εμείς λίγο καλύτεροι, ε, τότε ίσως και το happy end να μην μοιάζει τόσο ουτοπικό.

Γιατί,  όπως λέει η Άλκη Ζέη στο εισαγωγικό της σημείωμα , «αφού διαβάσεις το βιβλίο και συναπαντήσεις στο δρόμο έναν ξένο να περπατά με σκυμμένο κεφάλι, ίσως σου περάσει από το νου ότι μπορεί κι αυτός να έχει ζήσει κάτι ανάλογο με τον ήρωα του βιβλίου. Τότε σίγουρα δεν μπορείς να τον προσπεράσεις.   Θα κοντοσταθείς  κι ίσως νιώσεις την ανάγκη να του απλώσεις το χέρι.»

Και αυτό, είναι σπουδαίο.

Λιάνα Βραχλιώτη

συγγραφέας