«Βίλα Κομπρέ» του Αλέξη Σταμάτη. Κριτική

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΣΤΑΜΑΤΗ «ΒΙΛΑ ΚΟΜΠΡΕ»

Την Κυριακή 26 Απριλίου 2009 ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης καλεσμένος από τις «Λέσχες Ανάγνωσης Κέρκυρας», με συντονιστή τον κ. Αντώνη Δεσύλλα, βρέθηκε μαζί με τα μέλη, με αφορμή την επιλογή του βιβλίου του «ΒΙΛΑ ΚΟΜΠΡΕ» και αντάλλαξαν απόψεις. Απόσπασμα του βιβλίου διάβασε η ηθοποιός Δανάη Παπουτσή.

Μέσα στο 2009 έχουν φιλοξενηθεί προσκεκλημένοι των Λεσχών Ανάγνωσης Κέρκυρας, οι συγγραφείς οι: Γιώργος Μανιώτης (6/2/2009), Ανδρέας Μήτσου (18/1/2009), Γεωργία Χιόνη(6/2/2009), Λιάνα Βραχλιώτη(9/3/2009) και Αλέξης Σταμάτης(26/4/2009).

Κριτική του βιβλίου «ΒΙΛΑ ΚΟΜΠΡΕ» έκανε η Βασιλική Φαρμάκη, νομικός και μέλος Λέσχης Ανάγνωσης Κέρκυρας, την οποία και δημοσιεύουμε.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Γράφει η Βασιλική Φαρμάκη

Το βιβλίο «Βίλα Κομπρέ» του Αλέξη Σταμάτη ξεκινά ήρεμα, νοσταλγικά, περιγραφικά.

Αργότερα θάρθουν οι συγκρούσεις και οι ανατροπές.

Η γλώσσα του συγγραφέα , ευθύβολα κοφτή, με πολλά ασύνδετα που δίνουν ένταση στην περιγραφή(φρεναρίσματα, ανάσες, γέλια ιδρώτας),

άλλοτε τρέχουσα, ζωντανή, σημερινή με τις καθιερωμένες ξενικές λέξεις (πίρσινγκ, σκανάρω, ταταουάζ, φοτοσόπ),

κι’ άλλοτε λογοτεχνική (ανέστιος, ερεβώδης ήχος, καλειδοσκοπικό σύμπαν), συμπερασματικά ωραία Ελληνικά.

Στο μυθιστόρημα συνυπάρχουν σκηνές απόλυτα ρεαλιστικές αλλά και σκηνές μυστηρίου και φαντασίας.

Σκέψεις και προβληματισμοί οδηγούν τον αναγνώστη σε βαθύτερες αναγνώσεις.

Ο ήρωας Θάνος ξαναγυρνά στις ρίζες , που θεωρεί ότι έχουν πλέον οριστικά κοπεί, αφού η επάνοδός του πραγματοποιείται με αφορμή την κηδεία του πατέρα, του μοναδικού προσώπου που θαρρεί πως τον συνέδεε με τον τόπο που γεννήθηκε.  

Εκεί όμως θυμάται, αναπολεί, σκέφτεται, συνειδητοποιεί.

«Δεν τακτοποιείται εύκολα άλλωστε η απώλεια», όπως ο ίδιος λέει.

Ο Θάνος ένα νέος που έζησε χωρίς αγάπη, χωρίς ενδιαφέροντα, αναζητά τώρα στηρίγματα, επινοεί διδάγματα, δημιουργεί εντολές και καταπιστεύματα.

Αφορμή η κληρονομιά του πατέρα (απρόσμενα χρήματα και τιμαλφή και μια μυστηριώδης φωτογραφία).

Κι’ από εδώ αρχίζει η περιπέτεια του Θάνου.

Στο διάβα της θα επιδιώξει να γνωρίσει ανθρώπους ,εκτός από τον μοναδικό μέχρι τώρα φίλο του στην Αθήνα, ένα Ρουμάνο, τον Ίλιε, περιστασιακό εργάτη και περιστασιακό διαρρήκτη. Θα συναντήσει μια υπέργηρη κυρία την Άλμα, ένα ψυχίατρο τον Πλακιά, μια Αλβανίδα την Μιρέλα ,πρόσωπα κλειδιά για την δική του αναζήτηση και κάποια ακόμα πρόσωπα, ακολουθώντας και ξετυλίγοντας τον μίτο.

Κεντρικός άξονας της όλης πλοκής μια φωτογραφία, εξαιρετικό εύρημα για την μυθοπλασία.

«Η φωτογραφία είναι για μένα η αυθόρμητη παρόρμηση μιας αέναης οπτικής εγρήγορσης που συλλαμβάνει την στιγμή και την αιωνιότητά της», γράφει στο δοκίμιό του « Η αποφασιστική στιγμή» ο Henri Cartier-Bresson.

Στη φωτογραφία στιγμή και αιωνιότητα ταυτίζονται κι’ αυτό το ντοκουμέντο κρύβει πάντα μια αλήθεια.

Αυτή την αλήθεια αναζητά ο ήρωας και περιπλέκεται σε εξωτερικές περιπέτειες, σε δύσκολες αναζητήσεις, σε μακρινά ταξίδια ;

Ο προορισμός όμως ολοένα και ξεμακραίνει αλλά εκείνος τον ακολουθεί πεισματικά με όποιο κόστος σωματικό, υλικό, ψυχικό.

Tην αλήθεια της φωτογραφίας επιδιώκει ο Θάνος;

Αν σε μια πρώτη ανάγνωση παρουσιάζονται οι κόποι και περιπέτειες ενός μακρινού ταξιδιού, από μια βαθύτερη ανάγνωση αναδύεται η ανάγκη του ,για ένα βαθύτερο εσωτερικό ταξίδι.  

Εκείνος που ήθελε να νομίζει πως τίποτα από εκείνον δεν φαίνεται, νιώθει ο ίδιος την ανάγκη να μάθει αυτό που κρύβει.

Νιώθει την ανάγκη να έχει ένα σημείο αναφοράς.

Αναζητεί επιτέλους κάτι σπουδαίο στην μέχρι τώρα επιπόλαιη ζωή του.

Το ταξίδι θα τον οδηγήσει από την Αθήνα –πόλη γρανίτη, μέχρι τα βάθη της Αφρικανικής ζούγκλας ,που θα γνωρίσει την αντίπερα όχθη της «πολιτισμένης» Δύσης ,την φύση, τους ήχους της και της μελωδίες της.

Ο συγγραφέας συνθέτει το κείμενο με παραλληλισμούς και αντιθέσεις.

Το αδιέξοδο της τελματωμένης επαρχίας, αλλά και της καρφωμένης στο έδαφος Αθήνας, που ξέρει, πως δε θα πετάξει ποτέ .

Κι’ ύστερα αντιπαράθεση κόσμων και πολιτισμών Δύσης και Αφρικής, ιδεών, αντιλήψεων, εικόνων και συναισθημάτων .

Προβάλλει λεκτικά εικόνες ενός ευαισθητοποιημένου παρατηρητή, εικόνες της σύγχρονης μεγαλούπολης (δύο πλακάτ πεταμένα στα Προπύλαια, Παπακωνσταντίνου στα μεγάφωνα, πιτσιρικάδες με μαλλιά-καρφάκια, κόσμος να πηγαινοέρχεται μιλώντας στα κινητά, βιτρίνες, αυτοκίνητα, ταλαιπωρημένα αδέσποτα, Πακιστανοί να πουλάνε ομπρέλες, μοναχικές φιγούρες σε καφετέριες να περιμένουν κάτι ακαθόριστο) , της πρωτεύουσας με τις υπάρχουσες κοινωνικές διαστρωματώσεις ακόμα και στους ορόφους των πολυκατοικιών,  

καταθέτει την επιδερμικότητα των σχέσεων (διαδοχή κορμιών, λεπτά χλωμά φαντάσματα, εσπευσμένες συνευρέσεις, αμήχανοι πειραματισμοί, γυμναστικές ασκήσεις για ένα δύο τρία βράδια ,μετά κάποια εκδρομή, μουσικές , φρί κάμπινγκ, τζόιντ γύρω από τη φωτιά, μικρή πρόβα οικειότητας-, κι’ ύστερα κενό, τίποτα),

περιγράφει τον σημερινό τρόπο ζωής, με τον απαραίτητο ηλεκτρονικό υπολογιστή να κυριαρχεί, μοναξιά και αδιέξοδο και  

διατυπώνει σκέψεις για την γενιά των σημερινών νέων :«αντί για πριγκιπόπουλα των μεγάλων πραγμάτων, ιπποκόμοι των ελαχίστων»,

ενώ παράλληλα φωτογραφίζει την Αφρική, «μπιτάτη μουσική, αχανείς πράσινες εκτάσεις ζούγκλες και ελέφαντες»  

αλλά και «επιδημίες, παιδάκια με τυμπανισμένες κοιλιές, αιμοδιψείς δικτάτορες, AIDS και υπερπληθυσμός, βουντού και εγκληματικότητα»  

πέρα απ’ αυτά όμως δίνει με την γραφή του την εικόνα της άγριας ζούγκλας, με τις δικές της τελετουργίες μάγια και δοξασίες.  

Ο Αλέξης Σταμάτης περιγράφει με εξαιρετική δεινότητα την ρηχή σημερινή κοινωνία, που αφήνει , χωρίς σκέψη , μόνο τον κέρσορα να οδηγεί σ’ ένα κόσμο εικονικής πραγματικότητας και ελεγχόμενης γνώσης  

και παράλληλα

φωτίζει την βαθύτητα της πολύπλοκης αρχέγονης κοινωνίας,

αντιπαραβάλλει την κοινωνία της μηχανιστικής αντίληψης των πραγμάτων

κι’ εκείνης που βασίζεται στους κώδικες της φύσης,

αντιπαραθέτει επιστήμη και τεχνολογία με την απλή σοφία, θρησκεία και μαγεία.

Θίγει με τόλμη και ρεαλισμό την άποψη των γηγενών Αφρικανών για το μεγαλεπήβολο εγχείρημα των Δυτικών ,εκείνο του «εκπολιτισμού» τους.

Γράφει ο συγγραφέας:: <<όταν οι λευκοί ιεραπόστολοι ήρθαν στην Αφρική, είχαν τη Βίβλο κι’ είχαμε τη γη. Μας είπαν « ας προσευχηθούμε όλοι μαζί». Κλείσαμε τα μάτια. Όταν τα ανοίξαμε, είχαμε εμείς τη Βίβλο κι αυτοί τη γη>>.  

Τι να αντιτάξει η κοινωνία της παγκοσμιοποίησης, των ανέσεων, του υπερκαταναλωτισμού, αλλά και της καταστροφής του πλανήτη ,

στον ιθαγενή που ακούει τη γη , μελετά και εξηγεί τα καιρικά φαινόμενα, αντλεί διδάγματα από τη φύση και έχει τους δικούς του κώδικες ;

Το βήμα της σημερινής «πολιτισμένης» Δύσης ,που ανέλαβε αυτόκλητη να εκπολιτίσει κι’ άλλους, είναι τάχα βήμα προς τα εμπρός;;

Αλλά όπως διατυπώνεται και στο βιβλίο: «μέχρις ότου τα λιοντάρια αποκτήσουν τους δικούς τους ιστορικούς, το κυνήγι θ’ αποθεώνει τον κυνηγό»

Επισημαίνει ο Αλέξης Σταμάτης στο βιβλίο του την διαφορετικότητα του χρόνου στη Δύση και την Αφρική του διαφορετικούς βιορυθμούς,  

<<για ένα Δυτικό ο χρόνος πηγαίνει ευθύγραμμα προς τα μπρός, κάθε γεγονός αποτελεί ένα συστατικό ένα κομμάτι του, που πρέπει να το χρησιμοποιήσεις, ειδάλλως περνάει, εξαφανίζεται.  

Στην Αφρική ο χρόνος κυλάει προς τα πίσω. Έρχεται από το μέλλον και κατευθύνεται προς τα πάνω σου. Ο χρόνος δεν υπάρχει, «δημιουργείται», δεν περνάει, απλώς σε περιμένει>>.  

Παραθέτει φυλές : της αρχαιότερης, όπως γράφει ο συγγραφέας , εκείνης που σπέρνει, εκείνης που σκάβει, εκείνης που θάβει,  

αλλά και της άλλης με τον φύλαρχο, τον μάγο-γιατρό, τις τελετές και δοξασίες.

Σε όλη την διαδρομή το παρελθόν τον ήρωα τον ακολουθεί, τα βιώματα αναβιώνουν, οι εικόνες επανέρχονται στο σπίτι, στο χωριό, στον πατέρα που πέθανε αλλά ζει μέσα του, τον κουβαλάει στις σκέψεις αλλά και την ψυχή του ,κι’ ας βιάστηκε να τον αποκηρύξει. «Δεν είναι ο θάνατος ένας διακόπτης που κατεβαίνει».  

Άλλωστε τι παραπάνω είμαστε παρά η συνέχεια των γονιών μας κι’ όλων αυτών που μας κληροδότησαν;

Ότι ζήσαμε μας συντροφεύει, ότι μάθαμε μας ακολουθεί κι’ ότι κληρονομήσαμε μας προσδιορίζει.

Τα όνειρα κυριαρχούν στο βιβλίο. Εκείνα τα όνειρα που θέλουν να ανασυρθούν, να υψωθούν από το υποσυνείδητο, να βγουν, για να βοηθήσουν το προς τα

« ένδον» ταξίδι.

Πόσο λίγα ξέρουμε, για τα πολλά που έχουν να πουν.  

«Παίζει» με την ζωή και το θάνατο ο συγγραφέας, όπως ο κυνηγός με το θήραμα, αυτό το αιώνιο παιχνίδι που μας ταλανίζει καθημερινά,  

κι’ ακόμα μας θυμίζει, πόσο διαφορετικά συναισθήματα, εικόνες, σκέψεις, τραύματα, τύψεις κι’ ενοχές προκαλεί στον καθ’ ένα μας η απώλεια των δικών μας ανθρώπων, που αναγκαστικά μας κάνει να τον αντιμετωπίσουμε κατάματα.

Τι είναι λοιπόν ο θάνατος και πως τον βιώνουν σα σκέψη αλλά και σα γεγονός οι άνθρωποι;

προαιώνιο και βασανιστικό το ερώτημα.

Ποιοι είναι οι φόβοι μας, πώς να τους εντοπίσεις και πώς να τους νικήσεις ;

Θέσεις και αντιθέσεις προεκτείνουν φιλοσοφικά το κείμενο, αλλά μήπως τάχα όλο το σύμπαν κι’ ίδια μας η ύπαρξη ακόμα, δεν είναι θέσεις και αντιθέσεις;

Αρχή- τέλος, γέννηση -θάνατος, λογικό- παράλογο, έλξη-απώθηση, κυνηγός-θήραμα,  

θύτης-θύμα, έννοιες που αναστρέφονται κάποιες φορές.

Το ταξίδι όμως για το κυνήγι της αλήθειας δεν τελειώνει εύκολα.  

Υπάρχουν δύο ειδών κίνητρα γράφει : «το κίνητρο της περιέργειας και το κίνητρο της αλήθειας».

Ποιάς άραγε αλήθειας όμως;;  

Της φωτογραφίας, του εξωτερικού ταξιδιού, ή κάτι πέρα και πάνω απ’ αυτά;

της αιτίας ή της αφορμής;

Καταλήγει στην ουσία του το βιβλίο λοιπόν στη βασική Σωκρατική ρήση, σ’ εκείνο το βασανιστικό κι’ επώδυνο «γνώθι σ’ αυτόν», που δεν είναι τίποτα παραπάνω από την γνώση των ορίων μας, ακόμα και την υπέρβασή τους,

γιατί αυτά αν δεν δοκιμασθούν μέχρις εσχάτων, δεν αποκαλύπτονται.  

Αλλά και ο φύλαρχος της ζούγκλας έδειξε στον φιλοξενούμενο Θάνο το άγαλμα του Θεού Έσε ,του θεού των ορίων και τον άφησε μια ολόκληρη νύχτα στην άγρια φύση μόνο του, για να τα αναζητήσει και να τα προσδιορίσει, να νικήσει τους φόβους του, να λυτρωθεί.

Δεν είναι μόνο χρήσιμη και επωφελής η διαδρομή για την αυτογνωσία, αλλά αναγκαία.

Είναι η μόνη που μπορεί να λύσει το μυστήριο του «εγώ» του καθ’ ένα μας.

Χωρίς αυτή την αποκάλυψη τίποτα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, να προχωρήσει, να εξελιχθεί.

Ενδοσκόπηση, βασανιστική εμβάθυνση, παρατήρηση, κατανόηση, εξήγηση.

Χωρίς την βάσανο του πόνου δεν οδηγούμαστε στην επίγνωση.

Κι’ αν ο ήρωας , μετά από την διαδρομή του , έφθασε στην κάθαρση , μένει στον καθ’ ένα αναγνώστη χωριστά η δική του εξοντωτική πορεία, αν δεν έχει ήδη συντελεσθεί, για την ποθούμενη λύτρωση, τον καθαρμό.

Αυτή είναι η διαδρομή, αυτό είναι το ταξίδι για την κάθαρση, την έξοδο, την λύτρωση, την ελευθερία.