Σχέσεις: Ο φόβος της εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης

                 Ο φόβος της εγκατάλειψης, παρόλο που δεν αποτελεί επίσημη φοβία, είναι αδιαμφισβήτητα μία από τις πιο συχνές και πιο καταστροφικές «φοβίες» των περισσότερων ανθρώπων. Οι άνθρωποι, με το φόβο της εγκατάλειψης, τείνουν να εμφανίζουν καταναγκαστικές συμπεριφορές και πρότυπα σκέψης που σαμποτάρουν τις σχέσεις τους, οδηγώντας τελικά στην επίφοβη εγκατάλειψη. Αυτός ο φόβος μπορεί να είναι καταστροφικός, αλλά η κατανόησή του είναι το πρώτο βήμα προς την επίλυση των προβλημάτων που προκαλεί.

  Είναι ένα σύνθετο ψυχολογικό φαινόμενο, το οποίο τις περισσότερες φορές έχει τις ρίζες του στην παιδική ηλικία, δημιουργώντας τεράστια συναισθηματική ένταση. Οτιδήποτε θυμίζει αποστασιοποίηση και απομάκρυνση προκαλεί αναβίωση της έντονης συναισθηματικής φόρτισης που βιώθηκε στην παιδική ηλικία, με αποτέλεσμα οι αντιδράσεις που δημιουργούνται, να θυμίζουν τη συμπεριφορά ενός μικρού παιδιού.

Τα παιδιά απολαμβάνουν την προσοχή και την φροντίδα των ατόμων που τα φροντίζουν και προσκολλώνται σε αυτά. Προσκόλληση, είναι ο συναισθηματικός δεσμός, ανάμεσα στο παιδί και στα βασικά πρόσωπα γύρω του, κυρίως στη μητέρα. Τα παιδιά όχι μονό δεν φοβούνται αυτά τα άτομα, αλλά παρουσιάζουν τον φόβο του αποχωρισμού, όταν αυτά απομακρύνονται.  Η προσκόλληση, θεωρείται απαραίτητο, και έμφυτο χαρακτηριστικό, στην ανάπτυξη του ατόμου και είναι η πρώτη διαπροσωπική σχέση που διαμορφώνει το άτομο. Εάν λοιπόν, οι γονείς απομακρυνθούν από το παιδί, εκείνο στην αρχή βιώνει πολύ έντονο άγχος και εμφανίζει έντονες αντιδράσεις, οι οποίες στη συνέχεια συνοδεύονται από τη λύπη που νιώθει το παιδί, καθώς νιώθει ανασφάλεια και αισθάνεται απόγνωση για την απομάκρυνση των γονέων. Τέλος, όταν οι γονείς επιστρέφουν, το παιδί εκδηλώνει το θυμό του και ίσως αποστασιοποιείται, ενώ αν έχει δημιουργηθεί υγιής προσκόλληση με τους γονείς, το παιδί θα αποζητήσει και πάλι την επαφή μαζί τους.

     Ο «κύκλος της εγκατάλειψης» στον οποίο μπαίνει ένας ενήλικας, μοιάζει πολύ με τις φάσεις του αποχωρισμού που βιώνει ένα μικρό παιδί. Ο ενήλικας όταν νιώθει ότι τον αφήνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, βιώνει έντονο άγχος που μπορεί να διαρκέσει πολύ. Στη συνέχεια, τη θέση του άγχους παίρνει η λύπη για το αίσθημα μοναξιάς που δημιουργείται. Αυτή η θλίψη μπορεί να προκαλέσει μείωση της λειτουργικότητας του ατόμου στην καθημερινότητά του. Ενώ στο τέλος, όταν το άτομο που έφυγε επιστρέψει, δημιουργείται πολύ μεγάλος θυμός προς το άλλο άτομο ή τον ίδιο τον εαυτό, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει την ανάγκη τιμωρίας του άλλου ή του ίδιου του εαυτού, που στάθηκε αδύναμος να αντιμετωπίσει το γεγονός που προκάλεσε τόσο έντονα συναισθήματα.

Επιδράσεις του φόβου της εγκατάλειψης στις σχέσεις

Ο φόβος της εγκατάλειψης διαφέρει ως προς τον τρόπο που εκδηλώνεται και δεν αφορά μόνο την ερωτική σχέση αλλά σε κάποιες περιπτώσεις, οποιαδήποτε αλληλεπίδραση με σημαντικούς άλλους. Η δημιουργία μιας σχέσης, είτε ερωτικής είτε φιλικής, περνάει από κάποια στάδια:

1. Γνωριμία με τον άλλο. Στο στάδιο αυτό το άτομο νιώθει σχετική ασφάλεια. Δεν έχει επενδύσει ακόμα συναισθηματικά στο άλλο άτομο με αποτέλεσμα να υπάρχει η ευκαιρία δημιουργίας όμορφων στιγμών ικανοποίησης και απόλαυσης.

2. Το στάδιο «μήνας του μέλιτος».Εδώ αρχίζει η συναισθηματική επένδυση στο άλλο άτομο και οι συναισθηματικές απαιτήσεις, καθώς δημιουργείται σιγά- σιγά η αίσθηση της οικειότητας, της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας μέσω της καθημερινής και συνεχούς αλληλεπίδρασης.

3. Η πραγματική σχέση. Το δεύτερο στάδιο της σχέσης δε μπορεί να διαρκέσει για πάντα διότι στην καθημερινότητά μας παρουσιάζονται διάφορες δυσκολίες και καθημερινές δραστηριότητες που εμποδίζουν τη διαρκή αλληλεπίδραση ανάμεσα στο ζευγάρι(φιλικό ή ερωτικό). Αν και αυτό είναι ένα πολύ φυσιολογικό και θετικό βήμα σε μια σχέση, μπορεί να είναι τρομακτικό για τα άτομα με φόβο εγκατάλειψης, οι οποίοι αισθάνονται ότι το άλλο άτομο αποτραβιέται μακριά. Από εκεί ξεκινάει και η μάχη με τον εαυτό, ώστε να μην εκφραστούν οι ανησυχίες που σχετίζονται με την εγκατάλειψη και να περιοριστούν διάφορες συναισθηματικές αντιδράσεις και παράπονα. Πόσο αντέχει όμως ένας άνθρωπος να κρύβει τις ανάγκες και τους φόβους του και να περιορίζει τον εαυτό του;

     Τα άτομα που βιώνουν το φόβο της εγκατάλειψης δεν θα αντέξουν πολύ να κρύβονται με αποτέλεσμα, είτε θα γίνουν απαιτητικά, επιμένοντας το άλλο άτομο να αποδείξει την αγάπη του με κάθε τρόπο, είτε θα φύγουν μακριά κρατώντας το άλλο άτομο σε απόσταση. Και το άλλο άτομο θα κάνει προσπάθειες να αποδείξει την αγάπη του, όμως κάποια στιγμή, είτε θα θυμώσει, είτε θα απομακρυνθεί, διότι δεν θα μπορεί να κατανοήσει το λόγο της πίεσης, των απαιτήσεων και της αλλαγής στη συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να επιβεβαιωθεί στο άτομο ο φόβος της εγκατάλειψης και να ενισχυθεί ο φόβος για κάθε επόμενη εγκατάλειψη σε κάποια άλλη σχέση.

Αντιμετωπίζοντας το φόβο της εγκατάλειψης

     Αν ο φόβος σας είναι ήπιος και καλά ελεγχόμενος, τότε είστε στη θέση να εντοπίσετε τις προβληματικές συμπεριφορές και απαιτήσεις σας και να τις αντικαταστήσετε με άλλες πιο λειτουργικές για εσάς. Για τους περισσότερους ανθρώπους όμως, ο φόβος της εγκατάλειψης έχει τις ρίζες του σε βαθιά ριζωμένα προβλήματα που είναι δύσκολο να κατανοηθούν χωρίς βοήθεια από κάποιον ειδικό, ο οποίος θα βοηθήσει στον εντοπισμό της εγκατάλειψης της παιδικής ηλικίας, στον έλεγχο των συναισθημάτων που δημιουργεί το αίσθημα της εγκατάλειψης, στον εντοπισμό των προβληματικών συμπεριφορών αντιμετώπισης του φόβου, στην επιλογή ανθρώπων που δεν θα είναι συναισθηματικά ασταθείς και τέλος στην καλλιέργεια του αισθήματος εμπιστοσύνης που μπορεί να προστατέψει την πορεία μιας σχέσης, συναισθηματικής ή φιλικής.

                                                                Άντζελα Π. Νικήτα, BA, MA

                                                        Κλινικός Ψυχολόγος-Ψυχολόγος της Υγείας

                                                        Γνωσιακή - Συμπεριφορική  Ψυχοθεραπεύτρια

                                                                                                      www.angelanikita.gr

                                                                               www.facebook.com/corfupsychologist