Κωνσταντίνος Θεοτόκης: ο «πατέρας» του Κερκυραϊκού μυθιστορήματος

Ημ / νία: 22.08.17

Πρώιμα χρόνια

Ο Στέφανος -Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1872 από αριστοκρατική οικογένεια στην πόλη της Κέρκυρας. Ήταν ένα από τα δέκα παιδιά του Μάρκου Αλοΐσιου - Θεοτόκη και της Αγγελικής Πολυλά, ανιψιάς του Ιακώβου Πολυλά. Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο ιδιωτικό σχολείο Κοντούτη και στη συνέχεια φοίτησε για οκτώ χρόνια στο εκπαιδευτήριο Καποδίστριας. Σε πολύ νεαρή ηλικία είναι ήδη  γνώστης τριών ξένων γλωσσών (αγγλική, γερμανική και ιταλική) και άλλων πέντε από τις νεκρές γλώσσες  (αρχαία ελληνικά, λατινικά, αρχαία περσικά και εβραϊκά)   

Σπουδές  στο εξωτερικό

 Σε ηλικία 17 ετών, το 1889, αναχωρεί για το Παρίσι όπου εγγράφεται στη Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης. Δύο χρόνια αργότερα συνεχίζει τις σπουδές του στη Βενετία. Εκεί γνωρίζει τη βαρώνη Ερνεστίνη φον Μάλοβιτς, την παντρεύεται δύο χρόνια αργότερα στη Βοημία.  Μετά από ένα μικρό διάλειμμα διαμονής στον οικογενειακό του πύργο στους Καρουσάδες φεύγει για σπουδές έξι μηνών στο Γκρατς της Αυστρίας, όπου έρχεται σε επαφή με τη σκέψη του Μαρξ και του Νίτσε και στρέφεται στις θεωρητικές επιστήμες. Ολοκληρώνεται ο κύκλος των σπουδών του στην Ευρώπη τη διετία 1907- 1909 στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου ασπάζεται τις σοσιαλιστικές ιδέες.           

Ενασχόληση με τη πολιτική

Η πολιτική του δράση είναι έντονη. Με τον στενό φίλο του Λορέντζο Μαβίλη παίρνει μέρος στην κρητική επανάσταση το 1896 και της Θεσσαλίας το  1897. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κέρκυρας. Το 1912 τιμάται από την κυβέρνηση με το παράσημο του Σταυρού του Σωτήρος, βραβείο που δεν δέχθηκε. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο συμμετέχει ενεργά  στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα σε αποστολή στη Ρώμη μετά από ανάθεση του τότε υπουργού Εξωτερικών Νικολάου Πολίτη. Με την επιστροφή στη Κέρκυρα διορίζεται αντιπρόσωπος της κυβέρνησης, θέση από την οποία παραιτείται τον ίδιο χρόνο.

Λογοτεχνική προσφορά                                          

Χωρίς αμφιβολία τα έργα του σημάδεψαν την ελληνική διανόηση των αρχών του 20ου αιώνα. Θεωρείται ο εισηγητής του κερκυραϊκού μυθιστορήματος. Όλες οι ιστορίες των έργων του εκτυλίσσονται στην Κέρκυρα. Μέσα από τα έργα του μαθαίνουμε λεπτομέρειες της κοινωνίας της κερκυραϊκής υπαίθρου (Κορφιάτικες ιστορίες, η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα)  αλλά και της πόλης (η Τιμή και το Χρήμα, οι Σκλάβοι στα δεσμά τους).

 Η προσφορά του κερκυραίου λογοτέχνη ξεπερνά τα όρια της Κέρκυρας. Τα ηθογραφικά του μυθιστορήματα δε μένουν στην εξωτερική μορφή αλλά με το περιεχόμενό τους αγγίζουν ουσιαστικά κοινωνικά θέματα. Δίνει καινούρια αίγλη στην ηθογραφία διευρύνοντας τα όρια της χρωματίζοντας τη γλώσσα του με το κερκυραϊκό ιδίωμα, όπου οφείλει και ένα μέρος από την εκφραστικότητα του έτσι ώστε η ηθογραφία του να διαφέρει κατά πολύ από τους προηγούμενους

Επίσης, φέρει επάξια τον τίτλο του εισηγητή του κοινωνικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα. Μελετά και στοχάζεται σε βάθος τα κοινωνικά θέματα. Η διεισδυτική οπτική του εκτείνεται τόσο στο κοινωνικό περιβάλλον όσο και στον ψυχισμό των ηρώων του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρώτη κοινωνική νουβέλα στην Ελλάδα που ξεφεύγει από ειδυλλιακές αναπαραστάσεις μιας ήρεμης ζωής. Ο λόγος για την Τιμή και το Χρήμα, μια ιστορία που εκτυλίσσεται στο Μαντούκι της Κέρκυρας όπου παρουσιάζεται μια κλειστή κοινωνία εγκλωβισμένη σε κοινωνικά σχήματα και ηθικές προκαταλήψεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι το βιβλίο μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη το 1980 στη κρατική τηλεόραση ( ΥΕΝΕΔ) σε ένα κύκλο 13 επεισοδίων. Άλλο ένα βιβλίο που οπτικοποιήθηκε στη κρατική τηλεόραση είναι η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα αυτή τη φορά στην ΕΤ1 το 1996 σε ένα κύκλο 12 επεισοδίων όπου παρουσιάζεται ο καταστροφικός έρωτας ενός εξηντάρη χήρου με μια νεαρή κοπέλα σε ένα χωριό της Κέρκυρας το 1910.

Έκδηλες στα έργα του είναι και οι σοσιαλιστικές ιδέες που ασπάστηκε στην Ευρώπη. Μέσα από τα έργα του είναι φανερή η φιλάνθρωπη ιδεολογία του, η κοινωνική του ευαισθησία και η στοργή που αντιμετωπίζει τους πάσχοντες ήρωες του. Αυτή την ιδεολογία μπορεί να τη βρει κανείς στο μεγάλο μυθιστόρημα του οι Σκλάβοι στα δεσμά τους (1922). Η δράση τοποθετείται στη πόλη της Κέρκυρας σε μια εποχή κοινωνικών ανακατατάξεων με την παλιά αριστοκρατική τάξη να προσπαθεί να διατηρήσει μια ξεπερασμένο τρόπο ζωής και αριβίστες από τη λαϊκή τάξη να εκβιάζουν με το χρήμα τους για να “ ανέβουν” κοινωνικά.  Το κύκνειο άσμα του μεγάλου λογοτέχνη μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη από το σκηνοθέτη Τάκη Λυκουρέση όπου σάρωσε τα  κινηματογραφικά βραβεία του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2008.

Το μεταφραστικό του έργο είναι πλούσιο. Απέδωσε στα νέα ελληνικά αρκετούς Ευρωπαίους, καθώς και αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς και κείμενα περσικά και σανσκριτικά. Ανάμεσα στα έργα που μετέφρασε, περιλαμβάνονται τα Γεωργικά του Βιργιλίου, Περί της φύσεως των πραγμάτων του Λουκρητίου, αποσπάσματα από το έπος Μαχαμπαράτα, βεδικοί ύμνοι, έργα του Σαίξπηρ, του Γκαίτε κ.α.

Τελευταία χρόνια     

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν δύσκολα λόγω της δύσκολης οικονομικής του κατάστασης και της αρρώστιας του. Το 1918, εξαιτίας της οικονομικής καταστροφής της γυναίκας του, υποχρεώθηκε να μετακομίσει στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως γραμματέας στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ως επιμελητής εκδόσεων στον εκδοτικό οίκο Ελευθερουδάκη και ως μεταφραστής. Το 1922 προσβλήθηκε από καρκίνο του στομάχου και, έπειτα από μια ανεπιτυχή χειρουργική επέμβαση στον Ευαγγελισμό αποσύρεται στην Κέρκυρα. Δεκαοκτώ μήνες μετά, την 1η Ιουλίου 1923,  σε ηλικία 51 ετών, φεύγει από τη ζωή, αφήνοντας ανολοκλήρωτο το έργο του "Ο παπα Ιορδάνης περίχαρος και η ενορία του".

Συντάκτης: Νίκος Στούπης